Những ngày xuân

(1)

Mùa hè năm ấy đã trôi qua như mọi mùa hè khác…

…chỉ có điều, không ai hay rằng nó là mùa hè cuối cùng của thời vô lo.

Từ bãi đồng ngập nắng đến bục giảng loang mực, thời gian lặng lẽ đẩy ba đứa trẻ lớn lên.

Cái đứa An suốt ngày chí choé, miệng bô bô tranh phần, giờ cao nghệu lên cả tấc, giọng vỡ, trầm trầm, nói ít hơn, nhưng ánh mắt thì lúc nào cũng nhìn được ý người.

Dương thì vẫn thế.

Vẫn là người điềm tĩnh, sạch sẽ từ trong nét chữ đến gấp nếp áo, nhưng trong cái cách cậu gọi “An ơi” sau mỗi giờ tan học, có một điều gì đó nhẹ tênh mà không còn vô tư như xưa.

Còn Kiều, chính là đứa con gái từng đứng nép sau lưng anh mình, giờ đã tới tuổi An năm xưa - tuổi nghịch ngợm, lém lỉnh và… rắc rối. Cái tuổi dậy thì chống đối xã hội y như An năm xưa.

Cô bắt đầu buộc tóc hai bên, giấu thư của bạn trai giùm bạn trong cặp, học vẽ mắt mèo trên giấy, và thi thoảng ngồi cắn bút mơ chuyện lấy chồng thành phố.

Mỗi chiều đi học về, cô đều cười tít mắt khi nhìn thấy An đứng đợi ở cổng, dù biết trước anh mình sẽ mắng vì tội “đi lượn như con nít chưa cai sữa”.

Thế nhưng Kiều cũng không vừa:

“Anh An trầm rồi, sắp thành ông cụ non! Dương cũng thế, suốt ngày ngồi gác chân đọc sách như cụ đồ Nho! Em mà không vui thì ai vui cho các anh!”

Nhưng niềm vui tuổi mới lớn chẳng bao giờ giữ được lâu…

…nhất là trong một gia đình mà định kiến là thứ có trước cả cơm no.

“Cho nó học lên cao làm gì? Con gái học nhiều ai thèm lấy?” - Giọng ông Đặng quát như tát nước, khiến bà Đặng im phăng phắc bên mâm cơm.

“Nhưng nó cũng… giỏi mà ông. Lên lớp luôn đấy.” - Bà nói nhỏ, mắt nhìn Kiều đang cúi đầu nhặt rau bên bếp.

“Giỏi? Giỏi thì giỏi chứ để cái ngữ nó học đến lớp chín, lớp mười hai rồi ế à?” - Ông gằn từng chữ, tay chọc đôi đũa vào tô cá khô - “Còn thằng An… thằng đó phải cho ăn học tử tế. Sau này còn thi vào trường huyện, đi thành phố, làm quan!”

An nghe rõ mồn một từ gian bếp.

Tay cậu đang rửa tập vở cho Kiều bị khựng lại, nét mặt thoáng chùng xuống.

Cậu chưa từng để ý… sự thiên vị ấy lại nặng nề đến thế.

Chưa từng để ý cái cách ông Đặng xoa đầu cậu mà chẳng bao giờ gọi Kiều bằng một câu tử tế, cái cách ông gọi cô là “con nhỏ ấy”, là “nó”, là “con gái phải biết thân phận”.

Chưa từng để ý… vì trước giờ Kiều lúc nào cũng cười.

Cô cười khi bị la, cười khi ông chê, cười khi phải nhường phần thịt cá cho anh trai.

Nụ cười của một đứa con gái sống trong thời người ta mặc định rằng “hy sinh là bổn phận”.

Tối hôm ấy, khi cả nhà ngủ, An chui qua vách, lén dúi vào tay Kiều cuốn truyện tranh.

“Mai đi học, cất trong cặp. Thầy không thấy đâu.”

“Anh lén lấy à?” - Kiều tròn mắt.

“Ừ. Nhưng đọc nhanh. Kẻo mai ông biết là tao với mày lên nóc nhà ngồi ăn roi.”

“Dạ…”

Kiều ôm sách, gật đầu liên tục. An nhìn em gái, khẽ xoa tóc.

Giữa hai anh em, không cần phải nói nhiều.

Lên trung học, An và Dương học cùng lớp.

Bàn thứ hai dãy bên trái - chỗ hai đứa ngồi suốt năm cấp một - vẫn không thay đổi.

Chỉ có điều, thay vì chọc nhau như hồi bé, bây giờ Dương hay nghiêng người sang để chỉ bài cho An.

An thì hay ngó ra cửa sổ, nhưng hễ có ai động đến Dương, dù là bạn cùng lớp hay mấy đứa trêu chọc vô tình, cậu đều nhảy vào bảo vệ.

“Ê Dương, sao lúc nào mày cũng dính lấy nó thế?” - Một đứa bạn trêu.

“Vợ chồng son hả?” - Cả đám cười ồ.

An chỉ hừ mũi:

“Tao không thích ai động vào bạn tao, thế thôi.”

Dương thì chỉ cười nhạt, nhưng trong ánh mắt ấy có một thứ gì rất âm thầm.

Không phải là bực dọc. Không phải là phản đối. Mà là… chịu đựng.

Có lần, thầy chủ nhiệm gọi cả hai lên bảng cùng lúc.

Dương làm xong trước, đưa bảng cho An xem, thì bị thầy gằn:

“Chép à? Không bạn bè gì hết! Chép là ăn roi!”

An ngẩng đầu, bình thản đáp:

“Con không chép. Tại chữ bạn con dễ đọc. Với lại, bạn con tốt nên chỉ cho con.”

Thầy lắc đầu, nhưng không đánh.

Còn Dương thì… ngồi xuống, không nói một lời.

Chỉ đưa tay vuốt nhẹ vết bụi dính trên áo An.

Một cử chỉ vô thức… nhưng không giấu được điều gì.

Những ngày ấy, nắng không còn cháy da như tuổi nhỏ.

Nhưng sao… ánh sáng trên mái đầu bọn trẻ lại trở nên nặng nề hơn?

Có lẽ vì người lớn đã bắt đầu nhìn chúng bằng con mắt của những kỳ vọng, những định kiến, và những lời hứa hôn chưa thành tên.

(2)

Tháng Bảy. Trời xám, nồm ẩm, đất ẩm mùi mồ hôi.

Lũ trẻ làng dần thưa bóng. Con gái nghỉ học hết cả.

Mỗi chiều đi học qua bụi tre ngõ Đình, An lại lặng lẽ dắt xe cho Kiều, cái nón lá mẹ dúi vào tay con bé cứ chòng chành theo gió.

Dương đi phía sau, tay đút túi, chân vẽ những vòng tròn vô nghĩa dưới đất cát.

Thầy đồ già đã yếu lắm rồi.

Mắt mờ, giọng đục như nước vôi, nhưng cái tay cầm bút tre vẫn chưa từng run một lần nào.

Ông bảo:

“Chữ là hồn người.

Viết xiêu là sống xiêu.

Ngẩng đầu mà học.”

An không rõ mình đã học được chữ gì.

Chỉ thấy Kiều cứ cúi mặt, nghiêng nghiêng mái đầu nhỏ, tay chấm mực rồi đưa lên giấy như rót nước.

Nét chữ của nó thanh như mưa bụi đầu mùa, nhẹ mà sâu.

“Con gái con đứa học làm gì cho lắm.

Học nhiều rồi ế chồng đấy!”

Đó là tiếng bà Tư bán đậu ngang qua buổi học, ngắt lời thầy Đàm khi ông đang giảng đoạn Ngũ luân.

An nghe, bỗng thấy cổ mình nghẹn lại.

Cậu quay sang nhìn Kiều.

Con bé vẫn chăm chú nghe giảng, chẳng mảy may bận lòng.

Nhưng An biết… trong đầu nó, đã bắt đầu có vết nứt.

Ngày nào về, mẹ cũng hỏi:

“Con Kiều học làm gì mãi thế?

Bằng tuổi nó người ta lấy chồng hết rồi.”

Cha thì chẹp miệng:

“Nó là gái.

Học cái chữ đến hết cấp Hai là được rồi.

Lấy thằng Trần cho êm chuyện.

Làng trên là người ta nói mãi đấy…”

An đứng ngoài bếp nghe hết.

Tay cậu siết mạnh đến mức cái chén đất bị nứt, không ai để ý.

Ngoài sân, gió xào xạc luồn qua bụi tre, như lời thì thầm nào đó của đất trời.

Chiều hôm ấy, sau buổi học thầy đồ, An đạp xe lùi lại, dừng ngang Dương.

“Mày nghe rồi chứ?”

“Nghe.”

“Tao không muốn nó nghỉ học đâu.”

Dương không đáp ngay.

Một con chuồn chuồn đậu nhẹ lên ghi đông xe cậu, rồi bay đi.

Mùi mồ hôi, mùi sách, và mùi bùn non trong nách áo Dương khiến khoảng cách giữa hai đứa… kỳ lạ mà thân thuộc.

“Tao cũng không muốn.”

Và hai đứa con trai tuổi mười bốn, không ai nói thêm gì.

Cả hai đều biết mình còn quá nhỏ để giữ lại một người.

Nhưng cũng vừa đủ lớn để đau khi thấy người ấy dần rời khỏi vòng tay mình.

Làng quê Bắc Bộ đang dần đổi thay.

Thế kỷ hai mươi bước vào thập niên tám mươi bằng những ngày chật vật, khó nhọc, và ẩn ức.

Người ta trọng con trai, vì con trai làm đồng, gánh gạo, nối dõi.

Người ta xem chữ như món đồ xa xỉ với phụ nữ.

Con gái càng học, càng bị chê là “chảnh, láo, không lấy ai được”.

Tối hôm đó, bà Cả Đặng vò khăn lau mặt, ngồi dưới bếp nhìn Kiều đọc sách mà chẹp miệng.

“Mai tao nói với cha mày, cho mày nghỉ học.

Học nhiều làm cái gì?”

Kiều ngẩng lên, đôi mắt trong như nước giếng làng, rưng rưng.

“Mẹ…

Con không muốn nghỉ.”

An đứng ngoài cửa. Ngón tay cậu cào nhẹ vào cánh cửa gỗ đã mòn.

Cậu biết mình không nên nghe lén,

nhưng cũng không nỡ quay đi.

“Đừng học nữa…

Gái có học đến ông nọ bà kia cũng vẫn phải đi lấy chồng thôi con ạ…”

Giọng bà nhỏ xuống, mềm hơn, nhưng nặng hơn cả lời quát.

Như cái búa đóng vào tim người.

Đêm ấy, An ngồi sau vườn cùng Dương.

Ánh trăng rọi qua rặng cau, in cái bóng hai đứa lên nền đất.

Không ai nói.

Chỉ nghe tiếng côn trùng và tiếng gió sột soạt.

“Tao muốn nó được học tiếp.” - An nói khẽ.

Dương gật đầu.

“Vậy giữ nó lại đi.”

An im lặng rất lâu, rồi ngẩng đầu nhìn thẳng Dương.

“Bằng cách nào?”

Và lần đầu tiên trong đời, Dương quay đi.

Cậu không biết trả lời thế nào.

Chỉ biết, có gì đó trong mắt An lúc này…

vỡ vụn.

Tình cảm giữa họ… chẳng ai gọi tên.

Nhưng chiều hôm ấy, khi Dương rút cái bút từ túi áo ra đưa cho An - cây bút tre khắc tên “Trần” bằng dao nhỏ -

cậu khẽ nói:

“Tao để quên cái này.

Mày giữ giúp tao đi.”

An cầm lấy.

Bàn tay cậu ấm, ẩm, và hơi run.

Không phải vì cơn gió.

Mà vì cậu biết…

một cái gì đó - sâu hơn cả tình bạn - đang đến.

Kiều nghỉ học vào giữa tháng Tám.

Không có tiếng quát mắng.

Không có tiếng năn nỉ.

Chỉ là một buổi sáng, mẹ gõ cửa, dúi vào tay cái nón rách và bảo:

“Dậy đi.

Ra ruộng cắt lúa, gánh xong về còn băm chuối cho lợn.”

Kiều không hỏi lại.

Cô bé gật đầu, rồi lặng lẽ đứng dậy.

Bước ra khỏi nhà với đôi chân chưa kịp quen cái cuốc, nhưng đã quá quen với những lời bảo:

“Con gái thì học để làm gì?”

Thầy Đàm hỏi thiếu Kiều mấy hôm, rồi thôi hỏi nữa.

Dường như, ông cũng hiểu cái vòng lặp ấy của làng.

Chưa kịp viết tròn một trang chữ đẹp thì đã phải bỏ bút, lấy chồng.

Làng Gò luôn nhiều chuyện.

Mỗi buổi chiều, mấy bà ngồi nhai trầu ở cổng đình lại xì xào:

“Con Kiều đó hả?

Hồi trước tao khuyên nghỉ học nó còn chanh chua.

Giờ cũng phải xách cuốc như người ta thôi.”

“Quan huyện mà cũng thế thôi à bà?

Gái hay trai thì cũng phải đẻ, phải làm chứ.”

Kiều ban đầu còn cúi mặt mỗi khi đi qua.

Nhưng rồi... nghe mãi, cũng thành quen.

Quen cái đau.

Quen cái nhục.

Quen cái cảm giác, mình chỉ là con gái.

Mà con gái thì không cần ước mơ.

Chỉ có An là không quen.

“Bà nói vậy mà không thấy nhục hộ mình à?”

An quắc mắt, quay sang xéo sắt một bà vừa lẩm bẩm.

Cậu đứng thẳng, đôi mắt đỏ hoe sau buổi học nắng chang chang.

Tay cậu nắm lấy tay Kiều - lạnh và thô sần vì mới nhổ rau.

“Đừng nghe mấy bà ấy.

Em thích học thì cứ học.

Em là em tao, chứ không phải thứ để đem ra bàn ra tán vào.”

Nhưng Kiều không nói.

Cô chỉ mỉm cười.

Một nụ cười nhẫn nhịn.

Mà trong cái nhẫn nhịn ấy, có gì đó như chảy máu.

Tối hôm ấy, An về học bài với Dương ở hiên nhà.

Sân vẫn còn vệt nắng cuối ngày in vằn vèo như da rắn trên mặt đất.

Dưới giàn mướp, hai đứa con trai ngồi sát nhau, cái chõng tre nghiêng một bên, Dương đang giảng lại mấy chữ Nho mới học.

Giọng Dương khàn khàn, mà ấm.

An gật gù, môi khẽ nhếch, tay cậu cầm bút nhưng mắt thì dán vào cái nét cong nhẹ nơi khóe miệng Dương.

Giống như đang học, nhưng thật ra đang nhìn.

Kiều quét sân.

Tay cầm chổi, nhưng mắt thì lơ đãng về phía hai đứa con trai.

Cô thấy... cái gì đó không giống như bạn bè.

Dáng ngồi nghiêng nghiêng.

Đôi mắt An dịu xuống mỗi khi nhìn Dương.

Còn Dương - vốn cộc cằn là thế - mà mỗi lúc An sai là lại thở ra một tiếng nhẹ, rồi giảng lại, chứ không cốc đầu như thường.

Kiều im lặng.

Không nói.

Không hỏi.

Vì có hỏi, thì cũng chẳng làm được gì.

Có giống hay không giống - thì cũng chẳng đổi được ai cả.

Thời buổi này, phụ nữ đã không được chọn chữ,

Thì sao chọn được người?

Ánh đèn dầu trên hiên chập chờn.

Trăng mới lên, mảnh như sợi chỉ.

Tiếng bút sột soạt trên giấy.

Tiếng con dế kêu sau bụi chuối.

Tiếng Kiều thở dài, bị gió cuốn đi mất.

“Mai tao lên huyện xin giấy xin lại cho nó học.” - An nói nhỏ, lúc Dương cất sách.

“Không xin được đâu.”

Dương đáp, mắt không rời trang giấy.

“Sao không được?”

“Vì con gái không phải để học.

Mày không hiểu à, An?”

An im lặng.

Một lúc lâu sau, cậu khẽ hỏi:

“Thế... mày có thấy tiếc không?”

Dương ngẩng lên.

Lần đầu tiên trong đời, An nhìn thẳng vào mắt Dương lâu đến vậy.

Như một câu hỏi chẳng còn chỉ dành cho Kiều.

Mà cho cả chính mình.

Và cho thứ tình cảm lờ mờ chưa gọi tên...

đang lớn lên theo từng buổi chiều học cùng nhau.

Đêm đó, Kiều thức trắng.

Cô nhìn qua khe cửa, thấy bóng hai người con trai rời đi dưới ánh trăng.

Một bóng cao.

Một bóng hơi khom.

Đi sát nhau, im lặng, nhưng không có khoảng cách.

Cô tự hỏi:

Phải chăng, mình là người duy nhất phải lớn nhanh?

Phải từ bỏ?

Phải gánh lấy?

Vì là con gái?...

(4)

Có lẽ người ta đã quen với chuyện con gái út nhà ông bà Đặng không còn đi học.

Sáng ra, cô quét sân, nhóm bếp, vo gạo.

Chiều về, ngồi nhặt rau sau hiên, đôi tay thoăn thoắt còn đôi mắt vẫn hay dõi theo hai bóng áo trắng đi qua đầu ngõ, một cao một thấp, lưng đeo cặp và bước chân không bao giờ rời nhau quá hai gang.

Người trong xóm chẳng còn xì xào.

Mọi thứ rơi vào cái im lặng của sự thuận lòng.

Con gái, không học nữa thì càng tốt.

Ở nhà lấy chồng, sinh con, lo chuyện trong bếp, thế là phải.

Từ ngày Kiều bỏ học, bà Đặng ít gắt hơn.

Ông Đặng không còn nặng lời.

Mọi thứ vào quỹ đạo.

Một quỹ đạo chặt chẽ, gọn ghẽ.

Giam chặt một đứa con gái tuổi mười lăm vào khuôn nhà và phận sự.

Không ai phản đối.

Cũng chẳng ai buồn.

Chỉ có Thành An, nhiều khi buổi học về, đứng lặng một lúc ở cổng, nhìn em mình đang lui cui bê rổ rau qua vại nước.

Ánh mắt cậu lặng.

Rồi quay đi, như chẳng thấy gì.

Thầy đồ dạy thêm chiều nào cũng đều.

Sân hiên nhà thầy phủ kín bóng tre.

Những tấm chiếu được trải ra cẩn thận.

Đứa nào đứa nấy cởi guốc, ngồi xếp bằng, miệng đọc ê a, tay mài bút.

Dương luôn đến trước, chờ An.

An luôn đến sau, nhưng chẳng bao giờ vội.

Có hôm, cậu đem theo hai trái mận chín.

Vừa ngồi xuống đã dúi một trái vào tay Dương, còn bản thân thì vừa ăn vừa nhìn cậu kia viết chữ.

Không ai bảo ai, mà ngồi gần nhau lúc nào không biết.

Thầy trách Dương nói chuyện trong giờ, An nhận lỗi.

An viết sai, Dương là người cúi xuống, chỉ từng nét.

Chiều tắt nắng.

Sân nhà thầy thơm mùi bột gạo mới giã.

Một con mèo nằm ngủ dài trên nắp chum nước.

An nghiêng đầu ngủ gật.

Dương lấy tay che nắng cho cậu.

Chỉ thế.

Không ai nói gì.

Không ai gọi đó là gì.

Họ về cùng nhau.

Qua rặng duối.

Băng lối đất hun hút hai bên rợp rạ khô.

An luôn đi phía ngoài, che nắng.

Dương chậm bước hơn bình thường để hai người bằng vai.

Có lần chân An bị sưng, Dương xách cặp cho, dỗi nói: “Bảo đừng chạy mà cứ chạy.”

An không đáp.

Chỉ nhăn mặt, rút chân đi chậm hơn.

Có hôm trời đổ mưa.

Cả hai đứng trú dưới mái hiên chợ cũ.

Gió lùa mạnh, mái tôn kêu lọc cọc, từng vệt nước rỉ xuống vạt áo.

An rùng mình.

Dương không nói gì.

Lặng lẽ tháo khăn quàng đưa cho cậu.

Không đắp, chỉ đưa.

An đón lấy.

Chẳng nhìn.

Chẳng cảm ơn.

Kiều nhìn thấy hết.

Từ chỗ ngồi xó sân, nơi cô đang phơi thóc giúp mẹ.

Ánh mắt cô điềm nhiên.

Miệng lẩm nhẩm hát câu gì rất khẽ.

Tay vẫn đảo trấu đều đều như không có gì xảy ra.

Dạo này, An ít nói hơn.

Những trò bày vẽ cũng ít đi.

Cậu hay ngồi một mình vào buổi tối, chong đèn đọc sách, hoặc vẽ nguệch ngoạc ra giấy.

Dương đôi lúc sang, chẳng nói gì nhiều.

Chỉ ngồi ở hiên, chống cằm nhìn trời.

Có khi ngồi tới khuya, tới khi bà Đặng ho khẽ trong nhà, An mới đứng dậy.

“Về đi. Mẹ tao không ưa mày ngồi lâu đâu.”

Dương gật đầu.

Rồi đi.

Không ai chạm vào ai.

Không ai gọi tên ai bằng những từ ngữ dịu dàng.

Nhưng không khí giữa họ, êm đến lạ.

Như nước sông trôi ngang mà không dậy sóng.

Chỉ lặng lẽ, mát rượi.

Người trong làng, nếu có thấy hai đứa con trai đi về cùng nhau, thì cũng chỉ cười cợt:

“Bọn này thân nhau lạ ghê.”

“Lại cái An với cái Dương hả?”

Rồi cười.

Không ai biết,

giữa những bước chân đều đặn kia,

là cả một cõi lòng trôi nổi,

và một thứ cảm xúc đang lớn lên như ngọn lửa nhỏ trong căn nhà tối -

âm ỉ, dịu nhẹ,

mà không ai dám khơi tên….